حمل بریک بالک (Break Bulk Shipping) یک روش حمل و نقل کالا است که در آن محموله‌ها به صورت جداگانه، بسته‌بندی شده یا غیربسته‌بندی اما به صورت واحد، و بدون استفاده از کانتینرهای استاندارد (مانند کانتینرهای ۲۰ یا ۴۰ فوتی) یا به صورت فله خشک/مایع، حمل می‌شوند. این روش به خصوص برای کالاهای بزرگ، سنگین، نامنظم شکل یا کالاهایی که ابعاد آن‌ها به حدی است که در کانتینرهای استاندارد جا نمی‌شوند، مناسب است.
تفاوت اصلی با حمل فله (Bulk Shipping):
- Bulk (فله): به کالاهایی اطلاق می‌شود که بدون هیچ‌گونه بسته‌بندی و به صورت توده در انبار کشتی (هولد) بارگیری می‌شوند. مانند غلات، سنگ آهن، زغال سنگ، سیمان، نفت خام، گاز و …
- Break Bulk (بریک بالک): به کالاهایی گفته می‌شود که هرچند ممکن است به صورت “فله” و در انبار کشتی بارگیری شوند، اما به صورت واحدهای جداگانه، بسته‌بندی شده (مانند پالت، جعبه، کیسه) یا به صورت قطعات منفرد هستند. این کالاها معمولاً به صورت تکه تکه (Break) از هم جدا (Bulk) و بارگیری می‌شوند.
ویژگی‌های کلیدی حمل بریک بالک:
- عدم استفاده از کانتینر استاندارد: این بارها به دلیل ابعاد، وزن یا شکل خاص خود، در کانتینرهای استاندارد (مانند TEU یا FEU) جای نمی‌گیرند.
- حمل به صورت واحدهای جداگانه: حتی اگر بسته‌بندی شده باشند، به صورت مجزا جابجا و در فضای انبار کشتی (هولد)، روی عرشه یا بین دو عرشه قرار می‌گیرند.
- تنوع بالا در نوع محموله: این روش برای حمل انواع مختلفی از کالاها از جمله:
- ماشین‌آلات سنگین: بیل مکانیکی، جرثقیل، بولدوزر، تراکتور و…
- تجهیزات صنعتی بزرگ: ژنراتورها، ترانسفورماتورها، توربین‌ها، بویلرها، تجهیزات نفت و گاز.
- مواد ساختمانی: تیرآهن، لوله‌های با قطر بزرگ، سیمان (به صورت کیسه‌ای)، مصالح ساختمانی.
- خودروها و وسایل نقلیه: اتوبوس، کامیون، واگن قطار (غیر از روش RO/RO).
- محموله‌های پروژه‌ای (Project Cargo): هر محموله بزرگی که برای یک پروژه خاص (مانال پتروشیمی، نیروگاه) حمل می‌شود.
- بسته‌های بزرگ، پالت‌ها، صندوق‌ها، بشکه‌ها و کیسه‌ها که برای حمل کانتینری مناسب نیستند.
- نیاز به جرثقیل و تجهیزات خاص: بارگیری و تخلیه کالاهای بریک بالک اغلب نیازمند استفاده از جرثقیل‌های کشتی یا جرثقیل‌های ساحلی و نیروی انسانی متخصص است.
- کشتی‌های مخصوص: برای حمل بارهای بریک بالک، از کشتی‌های چندمنظوره (Multipurpose Vessels) یا کشتی‌های باربری عمومی (General Cargo Vessels) استفاده می‌شود که دارای جرثقیل‌های قدرتمند و فضای بارگیری انعطاف‌پذیر هستند. این کشتی‌ها می‌توانند کالاهای مختلفی را در یک سفر حمل کنند.
مزایای حمل بریک بالک:
- انعطاف‌پذیری برای کالاهای خاص: این روش امکان حمل بارهایی را فراهم می‌کند که از نظر اندازه، وزن یا شکل در کانتینرهای استاندارد جا نمی‌شوند.
- دسترسی به بنادر کوچک‌تر: کشتی‌های بریک بالک معمولاً می‌توانند در بنادر کوچک‌تر که امکانات لازم برای تخلیه و بارگیری کانتینرهای بزرگ را ندارند یا دارای عمق آب کافی نیستند، پهلو بگیرند.
- مناسب برای حجم‌های کم: اگرچه برای کالاهای حجیم استفاده می‌شود، اما در مقایسه با حمل فله که نیاز به حجم بسیار بالایی از یک نوع کالا دارد، بریک بالک برای حجم‌های متوسط و حتی یک یا چند قطعه بزرگ نیز مناسب است.
- کاهش زمان انتظار در بنادر: عملیات بارگیری و تخلیه ممکن است در برخی موارد سریع‌تر از بارگیری کانتینر در ترمینال‌های بسیار شلوغ کانتینری انجام شود.
معایب حمل بریک بالک:
- زمان‌بر بودن عملیات بارگیری و تخلیه: هرچند می‌تواند در برخی موارد سریع‌تر باشد، اما به طور کلی بارگیری و تخلیه تک تک قطعات نیاز به زمان و نیروی کار بیشتری نسبت به حمل کانتینری دارد.
- افزایش ریسک آسیب به کالا: جابجایی مکرر تک تک قطعات توسط جرثقیل، ریسک آسیب دیدن کالا را افزایش می‌دهد.
- افزایش هزینه‌های نیروی انسانی: نیاز به نیروی کار بیشتری برای عملیات استافینگ و استریپینگ.
- هزینه‌های حمل بالاتر برای واحدهای کوچک‌تر: در مقایسه با حمل کانتینری، برای حجم‌های مشابه، حمل بریک بالک می‌تواند گران‌تر باشد زیرا بهره‌وری کمتری دارد.
- پیچیدگی بیشتر در ردیابی کالا: ردیابی تک تک اقلام نسبت به یک کانتینر کامل دشوارتر است.
مقایسه با روش‌های دیگر:
- حمل کانتینری (Containerized Shipping): مناسب برای کالاهای استاندارد، بسته‌بندی شده و با حجم و ابعاد مشخص. ایمنی بالاتر، ردیابی آسان‌تر، و هزینه‌های کمتر برای حجم‌های استاندارد.
- حمل فله (Bulk Shipping): مناسب برای مقادیر بسیار زیاد کالاهای خشک (غلات، مواد معدنی) یا مایع (نفت، گاز) بدون بسته‌بندی. تخصصی‌ترین و ارزان‌ترین روش برای حجم‌های بسیار بالا.
- حمل RO/RO (Roll-on/Roll-off): مناسب برای وسایل نقلیه چرخ‌دار (مانند خودرو، کامیون، اتوبوس) که می‌توانند با چرخ خود وارد کشتی شده و از آن خارج شوند.
کاربرد در ایران:
با توجه به نیاز به واردات ماشین‌آلات صنعتی، تجهیزات پتروشیمی، قطعات پروژه‌های عمرانی بزرگ، و همچنین صادرات برخی محصولات فولادی یا سیمان (به صورت کیسه‌ای)، حمل بریک بالک در بنادر ایران (مانند بندرعباس) کاربرد فراوانی دارد. این روش به خصوص برای صنایعی مانند نفت و گاز، پتروشیمی، ساخت و ساز و معدن که با کالاهای بزرگ و سنگین سروکار دارند، بسیار حیاتی است.
در مجموع، حمل بریک بالک یک روش تخصصی و ضروری در لجستیک بین‌الملل است که امکان جابجایی کالاهای خاص و نامنظم را فراهم می‌کند، اما نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تجهیزات مناسب و دانش فنی بالا برای مدیریت ریسک‌ها و هزینه‌های آن است.
