تفاوت ترانزیت و ترانشیپ چیست ؟

در صنعت حمل و نقل و لجستیک بین‌الملل، اصطلاحات زیادی وجود دارد که ممکن است برای افراد ناآشنا گیج‌کننده باشند. ترانزیت (Transit) و ترانشیپ (Transshipment) دو مفهوم مهم و پرکاربرد هستند که گاهی به اشتباه به جای یکدیگر به کار می‌روند، در حالی که تفاوت‌های اساسی در نحوه عملیات و رویه‌های گمرکی دارند. درک این تفاوت‌ها برای فعالان اقتصادی، تجار و شرکت‌های حمل و نقل حیاتی است تا از بروز مشکلات و هزینه‌های اضافی جلوگیری شود.

ترانزیت (Transit): عبور صرف از یک سرزمین

ترانزیت به رویه‌ای گمرکی گفته می‌شود که بر اساس آن کالا از یک نقطه ورودی به یک نقطه خروجی در قلمرو گمرکی یک کشور عبور می‌کند، بدون اینکه وارد قلمرو گمرکی آن کشور (برای مصرف داخلی) شود یا مالکیت آن تغییر کند. به عبارت دیگر، کشور میانی صرفاً یک “مسیر” برای رسیدن کالا از مبدأ به مقصد نهایی است.

ویژگی‌های کلیدی ترانزیت:

• هدف اصلی: عبور کالا از یک کشور ثالث به مقصد نهایی.
• تغییر وسیله حمل و نقل: در رویه ترانزیت اصلی، معمولاً وسیله حمل و نقل (کشتی، کامیون، قطار، هواپیما) و کانتینر تغییر نمی‌کند. کالا با همان وسیله و کانتینر از یک مرز وارد و از مرز دیگر خارج می‌شود.
• تشریفات گمرکی: کالای ترانزیتی از پرداخت حقوق ورودی (حقوق گمرکی و سود بازرگانی) و عوارض در کشور میانی معاف است، زیرا قرار نیست وارد بازار داخلی آن کشور شود. البته، مشمول پرداخت هزینه‌های گمرکی و عملیاتی (مانند هزینه‌های باربری، پلمب، و نظارت) می‌شود.
• وضعیت کالا: کالا در طول مسیر ترانزیت “گمرک‌نشده” تلقی می‌شود و تحت نظارت و پلمب گمرک کشور میانی قرار دارد. گمرک اطمینان حاصل می‌کند که کالا بدون دخل و تصرف از کشور خارج شود.
• بارنامه: معمولاً یک بارنامه اصلی (Master Bill of Lading) برای کل مسیر از مبدأ تا مقصد نهایی صادر می‌شود.
• ریسک‌ها: اصلی‌ترین ریسک در ترانزیت، عدم خروج کالا در مهلت مقرر یا دستکاری در پلمب و محتویات کانتینر در مسیر است که می‌تواند مشمول قاچاق شود.

انواع ترانزیت در ایران:

قانون امور گمرکی ایران، ترانزیت را به دو نوع اصلی تقسیم می‌کند:

• ترانزیت خارجی (بین‌المللی): کالایی از یک گمرک مرزی ایران وارد شده و به مقصد کشور ثالث از گمرک مرزی دیگری خارج می‌شود. (مثال: کالایی از اروپا به مقصد افغانستان از خاک ایران عبور می‌کند.)
• ترانزیت داخلی (پاساوان): کالای گمرک‌نشده از یک گمرک ورودی (مثلاً بندرعباس) به گمرک دیگری در داخل کشور (مثلاً گمرک تهران) منتقل می‌شود تا تشریفات گمرکی نهایی و ترخیص در آنجا انجام گیرد. این کار برای تسهیل فرآیند ترخیص و نزدیکی به بازار مصرف انجام می‌شود.

ترانشیپ (Transshipment / Cross Stuffing): تغییر وسیله حمل و نقل یا کانتینر

ترانشیپ به عملیاتی گفته می‌شود که در آن کالا (اغلب به صورت کانتینری) در یک نقطه میانی (بندر یا فرودگاه)، از یک وسیله حمل و نقل (کشتی، هواپیما، کامیون) یا کانتینر تخلیه شده و به وسیله حمل و نقل یا کانتینر دیگری منتقل می‌شود تا مسیر خود را به سمت مقصد نهایی ادامه دهد. این عملیات معمولاً در بنادر هاب (Hub Ports) یا مراکز لجستیکی بزرگ صورت می‌گیرد.

نکته مهم: اصطلاح “کراس استافینگ” (Cross Stuffing) که قبلاً توضیح داده شد، در واقع زیرمجموعه‌ای از ترانشیپ است که در آن کالا از یک کانتینر به کانتینر دیگر منتقل می‌شود. گاهی اوقات این دو اصطلاح به جای هم به کار می‌روند، اما ترانشیپ می‌تواند شامل تغییر وسیله حمل و نقل بدون تغییر کانتینر هم باشد.

ویژگی‌های کلیدی ترانشیپ:

• هدف اصلی:
  • دور زدن تحریم‌ها: رایج‌ترین دلیل برای ایران، جایی که خطوط کشتیرانی مستقیم به ایران سرویس نمی‌دهند. کالا به یک کشور ثالث می‌رود، ترانشیپ می‌شود، و سپس با خط دیگری به ایران می‌رسد.
  • نبود خط مستقیم حمل و نقل: عدم وجود خط مستقیم بین مبدأ و مقصد نهایی.
  • بهینه‌سازی لجستیک: استفاده از کشتی‌های بزرگ در مسیرهای اصلی و کشتی‌های کوچک‌تر (فیدر) برای مسیرهای فرعی.
  • تغییر روش حمل و نقل: مثلاً از دریایی به هوایی یا زمینی.
• تغییر وسیله حمل و نقل/کانتینر: این عملیات، مهم‌ترین وجه تمایز ترانشیپ است. کالا حتماً از وسیله اولیه خود تخلیه و به وسیله یا کانتینر جدیدی بارگیری می‌شود.
• تشریفات گمرکی: کالای ترانشیپی در بندر واسط تحت نظارت گمرک قرار می‌گیرد. هرچند ممکن است به طور کامل “ترخیص” نشود، اما ورود آن به قلمرو گمرکی کشور واسط ثبت شده و پس از عملیات ترانشیپ، با یک بارنامه جدید (اغلب از سوی فورواردر) به عنوان کالای صادراتی از آن کشور خارج می‌شود.
• بارنامه: معمولاً در ترانشیپ، بارنامه جدیدی (غالباً House Bill of Lading) صادر می‌شود که مبدأ آن بندر واسط است و به مقصد نهایی می‌رود. این موضوع می‌تواند به پیچیدگی‌های اسنادی اضافه کند.
• ریسک‌ها: افزایش احتمال آسیب به کالا در حین تخلیه و بارگیری مجدد، افزایش هزینه‌ها (هزینه‌های تخلیه، بارگیری، انبارداری موقت در بندر واسط)، و طولانی‌تر شدن زمان حمل و نقل.
•  

تفاوت‌های اصلی ترانزیت و ترانشیپ در یک نگاه

اهمیت درک این تفاوت‌ها

درک دقیق این تفاوت‌ها برای تجار و شرکت‌های حمل و نقل ضروری است:

• انتخاب رویه صحیح: انتخاب اشتباه بین ترانزیت و ترانشیپ می‌تواند منجر به تأخیرهای طولانی، پرداخت هزینه‌های اضافی، و حتی مشکلات قانونی شود.
• مدیریت هزینه‌ها: هزینه‌های عملیاتی و اداری ترانشیپ به دلیل جابجایی‌های فیزیکی، معمولاً بیشتر از ترانزیت صرف است.
• مدیریت ریسک: ریسک آسیب به کالا و نیاز به بیمه مناسب در ترانشیپ بالاتر است و باید در بیمه‌نامه باربری به آن اشاره شود.
• ملاحظات حقوقی و تحریمی: در شرایط تحریمی، ترانشیپ اغلب راهکاری برای دور زدن محدودیت‌هاست، اما باید با دقت و آگاهی کامل از مقررات هر دو کشور مبدأ، واسط و مقصد انجام شود.

در نهایت، هر دو رویه ترانزیت و ترانشیپ ابزارهای مهمی در زنجیره تأمین جهانی هستند که به تسهیل تجارت بین‌الملل کمک می‌کنند. انتخاب بین آن‌ها به ماهیت کالا، مقصد نهایی، محدودیت‌های موجود و استراتژی لجستیکی بستگی دارد.