آشنایی با تخلفات گمرکی برای هر فعال اقتصادی، از واردکننده و صادرکننده گرفته تا ترخیصکار و شرکت حمل و نقل، ضروری است. عدم آگاهی از این تخلفات میتواند منجر به جریمههای سنگین، ضبط کالا و حتی مجازاتهای کیفری شود.
در گمرک ایران، تخلفات گمرکی در قانون امور گمرکی مصوب سال ۱۳۹۰ و آییننامه اجرایی آن به تفصیل بیان شدهاند. به طور کلی، هرگونه نقض یا تلاش برای نقض قوانین و مقررات گمرکی، تخلف گمرکی محسوب میشود. این تخلفات میتوانند جنبه مالی (اقتصادی)، انتظامی (عملیاتی) یا حتی کیفری (قاچاق) داشته باشند.
دستهبندی کلی تخلفات گمرکی:
به طور معمول، تخلفات گمرکی به دو دسته کلی تقسیم میشوند:
- تخلفات گمرکی متضمن زیان مالی دولت (تخلفات خاص/مشمول قاچاق): این دسته از تخلفات معمولاً شامل مواردی هستند که به نوعی به دولت از جهت حقوق ورودی (گمرکی)، سود بازرگانی، مالیاتها و عوارض زیان مالی وارد میکنند یا سعی در دور زدن این پرداختها دارند. برخی از این موارد بسیار جدی بوده و میتواند منجر به اتهام قاچاق شود.
- تخلفات گمرکی انتظامی (تخلفات عام/آییننامهای): این تخلفات بیشتر مربوط به نقض مقررات اجرایی و آییننامهای گمرک هستند و معمولاً به صورت مستقیم زیان مالی برای دولت ندارند، اما باعث اختلال در روند کاری گمرک و سوء استفادههای احتمالی میشوند.
انواع رایج تخلفات گمرکی در ایران (بر اساس قانون امور گمرکی):
با توجه به مواد ۱۰۲ به بعد قانون امور گمرکی، برخی از مهمترین و رایجترین تخلفات گمرکی عبارتند از:
الف) تخلفات مرتبط با اظهار کالا و اسناد:
- کماظهاری ارزش کالا:
- شرح: اظهار ارزش کالا کمتر از ارزش واقعی یا ارزش تعیین شده توسط گمرک (ارزش گمرکی).
- مجازات: علاوه بر اخذ تفاوت حقوق ورودی و عوارض، جریمه نقدی نیز تعلق میگیرد. اگر این کماظهاری با هدف فرار از پرداخت حقوق گمرکی باشد و با اسناد خلاف واقع همراه باشد، میتواند مشمول قاچاق تلقی شود.
- بیشاظهاری ارزش کالا:
- شرح: اظهار ارزش کالا بیشتر از ارزش واقعی. این مورد معمولاً در مواقعی رخ میدهد که واردکننده قصد دریافت ارز دولتی بیشتر یا سوءاستفاده از تفاوت نرخ ارز را دارد.
- مجازات: میتواند منجر به جریمه و حتی اتهام قاچاق ارز یا سایر تخلفات مالی شود.
- عدم اظهار کالا / کالای اضافی:
- شرح: وجود کالاهایی در محموله که در اظهارنامه گمرکی به هیچ وجه قید نشدهاند.
- مجازات: اگر کالای اظهار نشده، از نوع کالای اظهار شده نباشد، مشمول جریمه سنگین است. اگر از نوع کالای اظهار شده باشد و با هدف فرار از پرداخت حقوق گمرکی نباشد، صرفاً جریمه انتظامی دارد. اما اگر این عدم اظهار با سوءنیت و برای فرار از پرداخت حقوق گمرکی باشد، مشمول قاچاق است.
- اظهار کالایی به جای کالای دیگر (عدم تطابق نوع کالا):
- شرح: اظهار کالایی با تعرفه پایینتر به جای کالای اصلی با تعرفه بالاتر، یا اظهار کالای مجاز به جای کالای ممنوع/مشروط.
- مجازات: علاوه بر اخذ مابهالتفاوت حقوق ورودی و عوارض، مشمول جریمه نقدی نیز میشود. در صورت تشخیص سوءنیت، میتواند مشمول قاچاق باشد.
- اظهار خلاف واقع مبدأ کالا:
- شرح: اعلام کشور مبدأ غیر واقعی کالا، به ویژه اگر این امر منجر به زیان مالی دولت (مثلاً در صورت وجود تعرفههای ترجیحی برای یک کشور خاص) یا دور زدن تحریمها شود.
- مجازات: جریمه نقدی، و در موارد خاص (مانند دور زدن تحریمها) میتواند منجر به عواقب جدیتر شود.
- ارائه اسناد و مدارک خلاف واقع/جعلی:
- شرح: ارائه فاکتور، بارنامه، گواهی مبدأ، مجوزها و سایر اسناد جعلی یا دستکاری شده به گمرک.
- مجازات: از سنگینترین تخلفات محسوب میشود و علاوه بر جریمههای مالی بسیار بالا، میتواند منجر به تعقیب کیفری و مجازاتهای قضایی (مانند حبس) شود.
ب) تخلفات مرتبط با رویههای گمرکی و مهلتها:
- عدم خروج کالاهای ورود موقت، عبور خارجی یا مرجوعی در مهلت مقرر:
- شرح: کالاهایی که با رویههای گمرکی خاص (مانند ورود موقت برای پردازش، عبور خارجی، یا مرجوعی) وارد کشور شدهاند، باید در مهلت تعیینشده از کشور خارج شوند یا به گمرک تحویل گردند. عدم انجام این کار تخلف است.
- مجازات: در صورتی که این امر ناشی از فورسماژور نباشد، مشمول پرداخت حقوق ورودی و عوارض و جریمههای مربوط به قاچاق میشود.
- عدم تحویل کالای عبور داخلی در مهلت مقرر:
- شرح: کالایی که برای ترخیص نهایی به گمرک دیگری (داخلی) منتقل میشود، باید در زمان مقرر تحویل گردد.
- مجازات: اگر این عدم تحویل عمدی باشد، مشمول قاچاق است.
- دستکاری در پلمب و مهر و موم کالا یا کسر کالا در مسیر عبور:
- شرح: فک پلمب، دستکاری در مهر و موم کانتینر یا وسیله نقلیه حامل کالا در مسیر عبور، یا کم شدن بخشی از کالا.
- مجازات: در صورت عدم اثبات فورسماژور، مشمول قاچاق است.
- خروج موقت کالا و عدم برگشت در مهلت مقرر:
- شرح: وسایل نقلیه یا کالاهایی که با پروانه خروج موقت از کشور خارج شدهاند، باید در مهلت مقرر بازگردانده شوند.
- مجازات: مشمول قاچاق است.
ج) تخلفات انتظامی (عملیاتی):
- ورود یا خروج وسایل نقلیه یا کالا از مسیرهای غیرمجاز یا بدون تشریفات گمرکی:
- شرح: هرگونه ورود یا خروج کالا یا وسیله نقلیه از نقاطی غیر از گمرکات رسمی یا بدون انجام رویههای گمرکی.
- مجازات: جریمه نقدی.
- عدم اعلام ورود یا خروج کالا توسط متصدیان حمل و نقل:
- شرح: شرکتهای حمل و نقل (هوایی، دریایی، زمینی) موظفند اطلاعات مربوط به ورود یا خروج کالا را به گمرک اعلام کنند. عدم انجام این کار تخلف است.
- مجازات: جریمه نقدی.
- عدم انطباق تعداد بستهها با بارنامه:
- شرح: کسری یا اضافه بودن تعداد بستههای کالای ورودی نسبت به آنچه در بارنامه یا مانیفست قید شده است.
- مجازات: جریمه انتظامی (طبق ماده ۱۱۰ قانون امور گمرکی).
- عدم رعایت مقررات انبارداری گمرکی:
- شرح: شامل اقداماتی نظیر عدم تفکیک کالاها، نگهداری نامناسب، یا عدم رعایت دستورالعملهای گمرکی در انبارهای تحت نظارت گمرک.
- مجازات: جریمه انتظامی.
- ممانعت از بازرسی گمرکی:
- شرح: عدم همکاری یا ممانعت از بازرسی کالا، اسناد یا وسایل نقلیه توسط مأموران گمرک.
- مجازات: جریمه و اقدامات قانونی.
تفاوت قاچاق گمرکی و تخلف گمرکی:
اهمیت دارد که تفاوت بین “تخلف گمرکی” و “قاچاق گمرکی” را درک کنیم:
- تخلف گمرکی: به هرگونه نقض مقررات گمرکی گفته میشود که شامل طیف وسیعی از خطاها، از اشتباهات سهوی در اظهارنامه گرفته تا عدم رعایت آییننامهها میشود. مجازات تخلفات گمرکی معمولاً جریمههای نقدی است. در این موارد، معمولاً نیازی به اثبات “سوءنیت” برای ارتکاب تخلف نیست.
- قاچاق گمرکی: یک جرم است و شامل مواردی میشود که با سوءنیت و هدف فرار از پرداخت حقوق گمرکی و عوارض، یا واردات/صادرات کالاهای ممنوعه انجام میشود. قاچاق گمرکی علاوه بر جریمههای نقدی بسیار سنگین، میتواند منجر به مجازاتهای کیفری (مانند حبس) و ضبط کالا به نفع دولت شود. ماده ۱۱۳ قانون امور گمرکی به صراحت موارد قاچاق گمرکی را تعیین میکند.
مرجع رسیدگی به تخلفات گمرکی:
- رؤسای گمرکات: در موارد تخلفات انتظامی و برخی تخلفات مالی خفیف، رئیس گمرک محل میتواند رأساً جریمه را تعیین کند.
- کمیسیونهای حل اختلاف گمرکی: در مواردی که اختلافی بین گمرک و صاحب کالا (یا نماینده وی) بر سر تخلفات گمرکی (به ویژه مواردی که شامل زیان مالی دولت میشود) پیش آید، پرونده به کمیسیون رسیدگی به اختلافات گمرکی ارجاع میشود. این کمیسیون دارای دو مرحله بدوی و تجدیدنظر است.
- مراجع قضایی: در خصوص قاچاق گمرکی، پرونده به مراجع قضایی (دادگاهها) ارجاع و رسیدگی میشود.
پیشگیری از تخلفات گمرکی:
بهترین راه برای جلوگیری از درگیر شدن با تخلفات گمرکی:
- آگاهی کامل از قوانین: مطالعه دقیق قانون امور گمرکی و آییننامههای مربوطه.
- استفاده از ترخیصکاران مجرب و متعهد: ترخیصکاران حرفهای با آخرین تغییرات قوانین و رویهها آشنا هستند.
- صداقت در اظهارات: ارائه دقیق و صحیح اطلاعات مربوط به کالا، ارزش، مبدأ و… در اظهارنامه و اسناد.
- اخذ به موقع مجوزها: پیگیری و دریافت تمامی مجوزهای لازم برای واردات یا صادرات کالا قبل از ورود به مراحل گمرکی.
- بیمه کردن کالا: برای پوشش ریسکهای احتمالی، کالا را بیمه کنید.
- نظارت بر فرآیند حمل و نقل: اطمینان از سلامت پلمب و محتویات کانتینر در طول مسیر.